Heden, anno 2010

De Arnhemsestraatweg is het gedeelte van de hoofdweg tussen de Velperweg in Arnhem en de Hoofdstraat in Velp.

Het park, de statige herenhuizen en de trolleybussen kenmerken deze weg. In het midden van de weg bevindt zich een kruispunt met stoplichten. Er zijn plannen om de huidige kruising te vervangen door een rotonde.Gezien vanuit Arnhem staan er rechts, aan de ventweg, eerst vijf flats en dan drie monumentale panden en een hoog gebouw, momenteel in gebruik als school. Steken we het kruispunt over dan staan er weer een aantal monumentale en nieuwere panden, bijvoorbeeld ‘Résidence Daalhuisen’. De foto is gemaakt door Gerard Burgers en toont de doorgaande weg met ventweg, gezien vanuit Arnhem.
Als we ter hoogte van de Wilhelminastraat de straat oversteken dan zien we een nieuw flatgebouw. Richting Arnhem kruisen we de Schonenbergsingel en de Waldeck Pyrmontlaan; ook hier staan monumentale panden. Voorbij de Daalhuizerweg ligt park Daalhuizen. In het boekje: ‘Park Daalhuizen-Velp, vroeger en nu, beschrijving en bomenwandeling’ uitgegeven door de Belangenvereniging ‘Daalhuizen-Velp, staan de bijzonderheden van het park. Het grote landhuis, iets achteraf gelegen, gebouwd op voormalig landgoed Daalhuizen heet ‘Dordtwijck’. Ook verder richting Arnhem staan nog verschillende prachtige panden.

Verleden

In 1890 werd besloten tot de aanleg van een straatweg Arnhem-Dieren.

Aanvankelijk werd gesproken over de straatweg van Arnhem naar Zutphen. Ook de naam Arnhemsche Straat werd gebruikt. Omdat de straat naar Arnhem leidt, lijkt de naam Arnhemsestraatweg logisch gekozen.
De afbeelding uit 1903 is privébezit. 

Bijzonderheden

Landgoederen

Aan beide kanten van de Arnhemsestraatweg waren landgoederen. Gaan we van Arnhem naar Velp, dan had je aan de linkerkant Daalhuizen en voorbij de Daalhuizerweg landgoed Schoonenberg. Aan de rechterkant van de weg lag eerst landgoed Rozenhagen en hier voorbij nog het zuidelijkste stukje van Daalhuizen. Hier lag de moestuin van Daalhuizen. Over de landgoederen is meer te lezen bij het hoofdstuk Landgoederen. Op de foto is tussen de bomen door landhuis Daalhuizen nog net te zien. Rechts de tram. De tekst: ‘Daalhuizen, Een der grootste buitenplaatsen aan den Velperweg of Arnhemschen straatweg te Velp’. De foto is privé bezit.

Tram

In de Arnhemsestraatweg was eerst de tram en later de trolley beeldbepalend. Op 4 augustus 1911 werd de tramlijn Arnhem – Velp geopend. In eerste instantie werden hier wegens gebrek aan voldoende materieel naast elektrische trams ook nog paardentrams ingezet. De laatste rit met de paardentram was op 13 juni 1912, vanaf deze dag namen de elektrische wagens de verbinding geheel voor hun rekening. 
Aan de Arnhemsestraatweg hebben twee tramhaltes gestaan, één aan de zuidkant op de hoek met de toen nog geheten Larensteinselaan, nu Ommerhofselaan. En één aan de noordkant op de grens van Velp en Arnhem ter hoogte van de villa Velperoord, waar nu de snelweg loopt. Van deze halte is een bouwtekening gevonden. Door het bestuur van de Arnhemsche Tramweg Maatschappij werd in 1901 een aanvraag ingediend voor het plaatsen van kiosk op het voetpad van de rijksweg te Velp tegen het hekwerk van de dames Dorhout. Het tramhuisje aan de Larensteinselaan is in 1930 gesloopt. 

Omdat op zondag 17 september 1944 alle vierassers in de remise aanwezig waren, en precies op die dag de Slag om Arnhem begon, werd een groot deel van tramwagenpark verwoest en liep het tramnet zware schade op. Alleen de kleinere tweeassige trams waren die dag uitgereden. Dit betekende het einde van de elektrische tram.
Sinds 1996 rijdt er in het Nederlands Openluchtmuseum weer een tram ‘VELP’. In dit museum is wijkbewoner Anton Papenburg werkzaam als bestuurder op de tram.

Trolley

Nadat in 1945 een noodbedrijf begonnen was met ‘huifkarren’, ‘koekblikken’ en ‘bellewagen' opende burgemeester Chris Matser op 5 september 1949 de eerste trolleylijn in Arnhem: lijn 1 naar Velp. Nog voor deze opening werd besloten de naam Gemeente Tram Arnhem (G.E.T.A.) te veranderen in Gemeente Vervoerbedrijf Arnhem (G.V.A.) Er begon een nieuwe periode openbaar vervoer. De plannen voor het invoeren van de trolley dateerden al van 1938. Nog steeds is de huidige trolleybus in Arnhem en Velp een uniek verschijnsel in Nederland.
De nauwelijks hoorbare elektrische bus werd in de volksmond 'sluipmoordenaar' genoemd. Van de typische modellen uit de beginjaren is een enkel exemplaar bewaard gebleven.
Arnhem was niet de eerste stad met trolleybussen. Van 1927 tot 1965 hebben in Groningen ook trolleybussen gereden.

Herenhuizen

Niet alleen de tram en trolley waren beeldbepalend, ook de prachtige herenhuizen zijn bijzonder. Velp ontwikkelde zich in de eerste helft van de 20e eeuw tot een villadorp. Veel rijke mensen die in Nederlands-Indië hun geld hadden verdiend kwamen terug om zich in Velp te vestigen. Langs de Arnhemsestraatweg en de Rozendaalselaan lieten ze mooie villa’s bouwen. Velp werd een welvarend dorp. Uit de advertentie blijkt dat deze families uitgenodigd werden naar Velp te komen. De advertentie komt uit het boek ‘Gemeente Rheden toen … en nu’. Dit is uitgegeven ter gelegenheid van het 400 jarig bestaan van de gemeente Rheden. Het is een heruitgave van 1923 met een aanvulling van het Rheden anno 1972.

Vijfsprong

De kruising Arnhemsestraatweg/Hoofdstraat en Wilhelminastraat/Ommerhofselaan, vooraan Velp, is regelmatig gefotografeerd. Oorspronkelijk was het een vijfsprong, maar na de Franse tijd werd de Oranjestraat verlegd. Een klein stukje weg is nog herkenbaar, dit was de in/uitrit naar taxibedrijf de ‘Koning’, naast huidige bloemenhandel ‘Reesink’. Op de andere hoek van de Ommerhofselaan en de Arnhemsestraatweg heeft kort een kiosk gestaan, als wachtlokaal voor de tram. 

Eerste flat van Velp

Gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn veel villa’s verwoest. De twee villa’s op de hoek van de Arnhemsestraatweg/Daalhuizerweg zijn na de oorlog geruimd. Er staat nu een flatgebouw, gebouwd in 1957. Het is één van de eerste flats van Velp.

Daalhuizen

De ingang van het landgoed Daalhuizen was vroeger aan de Arnhemsestraatweg. Bij deze ingang stonden twee pilaren, één met DAAL en één met HUIZEN, die op een gegeven moment verplaatst zijn naar de Daalhuizerweg.

Monumenten

De Arnhemsestraatweg telt tien gemeentelijke monumenten, de huisnummers 10, 17, 18, 19, 20, 21, 33, 35, 340, 354. En twee rijksmonumenten, de nummers 37/39 en 342.

Monumentje in Park Daalhuizen

Van 1795 tot 1813 ging Nederland gebukt onder de Franse overheersing. Toen de Fransen vertrokken kwam koning Willem 1 en werd Nederland een koninkrijk. In 1813 vond de slag om Velp plaats. Ook in Daalhuizen werd gevochten. Na de strijd was het dorp geruïneerd.

Ter herinnering aan de geleverde strijd richtte Mr. Gerard van Hasselt, eigenaar van landgoed Daalhuizen een monumentje op, dit staat nu bij de vijver in park Daalhuizen.

Op initiatief van Stichting Velp voor Oranje is het monumentje gerestaureerd. De feestelijke onthulling was op 16 juli 2009 door burgemeester P. van Wingerden-Boers. Tevens was er een openluchttentoonstelling in Park Daalhuizen. Van deze tentoonstelling is een boekje gemaakt 'Oranjes in Velp'. Aan dit boekje en aan de organisatie van de feestelijkheden hebben zowel de Belangenvereniging Daalhuizen-Velp als de Wijkvereniging Daalhuizen-Oost meegewerkt.

Tweede Wereldoorlog

Mevrouw Mies Braakman werkt als hulp in de huishouding bij de familie ir. Anton Lely aan de Arnhemsestraatweg 11. Volkomen overstuur komt zij op een avond in juli 1943 thuis, bij haar ouders, en vertelt het verhaal over een verraden Joodse jongen. Het hele verhaal is te lezen in het boek van Gety Hengeveld 'Verborgen in Velp, 1940-1945, Nooit vertelde verhalen over moed, verzet en onderduikers' en wordt uitgegeven door Stichting Velp voor Oranje. Het is te koop bij boekhandel Jansen & de Feijter.

Grens Velp-Arnhem

EEN ANDER ADRES ZONDER VERHUIZING: HOE KAN DAT??
Een grens verleggen gaat niet zomaar, het brengt altijd gedoe mee, dus veel gepraat. En soms ook merkwaardige gevolgen.
Beide kaartjes tonen twee grenzen tussen Arnhem enerzijds en Rozendaal/ Velp anderzijds. De huidige grens ligt pal oostelijk van de autosnelweg A12 en als grenscorrectie is vastgelegd in 1953. De andere gold daarvoor; dus tot 1953.
Door deze grenswijziging kreeg Arnhem meer ruimte aan de oostzijde voor uitbreidingen. Arnhem werd ook de enige gemeente met verantwoordelijkheden bij calamiteiten op de autosnelweg. Dat laatste is prettig voor de relatief kleine gemeenten Rozendaal en Rheden.
Er zijn ook verrassende gevolgen. Een merkwaardig gevolg betreft de grenspaal die Baron Torck van Rozendaal in 1751 liet zetten op het driegemeentenpunt: Arnhem-Rozendaal-Velp. Zie figuur 1.Door de grensverlegging kwam deze in Arnhem te staan. Deze grenspaal werd vervolgens een Arnhems monument.
Deze figuur toont ook dat er pal naast de oostgrens van het militaire tehuis annex museum Bronbeek aan de Velperweg een grote villa staat: Calorama geheten. Die oostgrens van Bronbeek was tot 1953 ook de grens tussen Arnhem en Velp. De genoemde grote villa stond dus in Velp met adres: Arnhemsestraatweg 54. Dat veranderde van de ene dag op de andere in Velperweg 157. Dus een ander adres zonder verhuizing en de bewoners werden ineens Arnhemmers.

Qua omvang raakten Rozendaal en Velp aardig wat oppervlakte kwijt. De oostelijke grens van de Geitenkamp (heel passend Grensweg genoemd) schoof flink op met een kleine nieuwe Arnhemse wijk tot gevolg.

Op figuur 2 is te zien dat Velp zuidelijk van de spoorlijn naar Zutphen een flink stuk grondgebied verloor. Dat is nu de wijk en het winkelcentrum Presikhaaf, de locatie voor de HAN en de wijk Elsweide. Westervoort kwam ook in de min want het verloor de IJsseloordse polder alsmede het gebied IJsseloord waar vroeger een steenfabriek was gevestigd.

OVER DE GRENS TUSSEN VELP EN ARNHEM IN DE TWEEDE WERELDOORLOG 
De A12, de snelweg van Oberhausen naar Utrecht was een project van de Duitse Generale Staf in de tweede Wereldoorlog. Ze wilden snel troepen kunnen verplaatsen naar Den Haag, die zij voor de geplande invasie van Engeland meenden nodig te hebben. Na de Duitse nederlaag in de luchtslag boven Engeland, ‘The Battle of Britain’ werden de werkzaamheden in 1942 stopgezet. De Duitsers wilden niet het risico lopen dat de Geallieerden bij een aanval richting Duitsland dankbaar gebruik zouden maken van deze ‘Autobahn’. Bovendien konden de Duitsers de materialen heel goed elders gebruiken. Toen de werkzaamheden aan ‘Het Hazenpad’, zoals de Nederlanders deze autoweg noemden in 1942 werden afgebroken was de grond voor de snelweg afgegraven. Ter hoogte van Motel Arnhem lag het tracé tussen twee taluds van opgehoopt zand. Op die taluds plaatsten de Duitsers in 1944 luchtdoel geschut. Dus vlak ten noorden van de Geitenkamp.

Bronbeek ook in Velp?
Het monumentale Bronbeek is een tehuis voor oud-militairen aan de Velperweg in Arnhem. In 1854 kwam het in handen van Koning Willem III die het wilde aanbieden aan Anna Paulowna, die regelmatig in het bijgebouw van Hotel Belle Vue aan de Utrechtseweg vertoefde. De koningin-moeder had echter weinig trek in de villa, ze kwam er nooit. Koning Willem III schonk het pand in 1862 aan het Rijk en zo kon de inrichting voor militairen beginnen. Het Koloniaal Militair Invalidenhuis Bronbeek werd op 19 februari 1863 geopend als tehuis voor soldaten, korporaals en onderofficieren van het leger in Oost- en West-Indië.
Het zag er dus naar uit dat, zoals alle Arnhemmers, ook die bewoners in september 1944, in de tweede wereldoorlog moesten evacueren, Maar de commandant haalde een list uit. Hij liet ’s nachts het kombord stiekem verplaatsen naar de Bronbeeklaan naast de ingang van Bronbeek. Ook op papier werd de gemeentegrens verlegd. Zo behoorde Bronbeek ineens bij Velp (gemeente Rheden) en hoefden de bewoners niet te verhuizen.
Bron: Gelderlander, Arnhem voor Eeuwig, Peter Bloemendaal febr. 2023

Feestlied

In 1937 vond er een Oranjefeest plaats op de hockeyvelden aan de Arnhemsestraatweg. Ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana met prins Bernard is er door de heer J. ten Berge, hoofd van de Bisschop Staalschool aan de Nieuwstraat in Velp, een feestlied gemaakt. Het is niet bekend of hij ook de melodie heeft gemaakt. Het lied werd tijdens de aubade, onder leiding van de heer ten Berge zelf, gezongen door alle kinderen van de Velpse scholen.
In mei 2015 heeft de heer Harry Heling ons de tekst van het lied toegestuurd. Hij kon zich het lied nog woordelijk herinneren! En schreef de melodie erbij.

Tekst van het Feestlied:
Juliana van Nassau
Nu wij blij Uw feestdag vieren
Bij het wapperen der banieren
Van oranje, rood wit en blauw
Leef nog lang gezond en blij met Prins Bernard aan Uw zij,
Leef nog lang gezond en blij met Prins Bernard aan Uw zij.

Uw geluk zij onze vreugd
Dat nog vele lange jaren
God Oranje mogen sparen
Is de wens der Velpse Jeugd
Klinke blij ons jubelzang, Juliana leef nog lang
Klinke blij ons jubelzang, Juliana leef nog lang.

Melodie:
c f f e g a f
c c a g f e e d
d d bes a g f f e
c g a f e d c
c c g g a g f f f e d e d c
c c g g a g f f f g bes a g f

Kunst

In 'Het Beeldenboek, beeldende kunst in de openbare ruimte van de gemeente Rheden' worden drie kunstobjecten genoemd, die zich bevinden aan de Arnhemsestraatweg:

*Aan de Arnhemsestraatweg 29, voor het gebouw waarin voorheen de Waterleiding Maatschappij Gelderland was gevestigd, bevindt zich het kunstwerk 'Bron'. Het is in 1968 in opdracht van de toenmalige directeur, meneer Zandveld, door Piet Slegers gebouwd.

Piet Slegers is in Nederland en buiten de landsgrenzen een beroemd beeldhouwer en omgevingskunstenaar. Hij woont in Velp en heeft een relatie met de wijk Daalhuizen, omdat hij ook aan de Nordlaan zijn werkzaamheden als kunstenaar heeft beoefend.

Het kunstwerk bestaat uit enkele zeer grote brokken bewerkt lavasteen, die als het ware zijn opengesprongen en waartussen een bron opwelt. Het is geplaatst in een met water gevuld dieper, uitgegraven gedeelte. De omgeving van het beeld is golvend en door Slegers bedekt met betonklinkers. Af en toe vertoont dit oppervlak spleten, waardoor de aarde zelf zichtbaar wordt. Het was de bedoeling dat het gehele beeld omhuld zou worden door een nevel van water, dat zou opspuiten uit spleten in de grond. Uiteindelijk moest om praktische redenen helaas gekozen worden voor fonteinen.

De rode lavasteen, Michelnauer Tuff, is afkomstig uit een groeve in Michelnau in Duitsland. Deze speciale steen volgt in kleur de seizoenen: in vochtige perioden is de steen begroeid met mos en bij droogte is hij lichtrood van kleur.

Het beeld is als een onlosmakelijk deel van de omgeving in de aarde verankerd.

Het kunstwerk moest het veld ruimen voor nieuwbouw en staat nu in een opslag. 

Uit het boek over het werk en het leven van Piet Slegers, uitgebracht door Uitgeverij De Zwaluw in Arnhem in 2004.

*Aan de overkant van de straat nabij de bushalte bevindt zich het kunstwerk 'Bandung' van Carmi Butteling. Dit is geplaatst in het kader van het trottoirtegelproject in 1996. Het is gemaakt van beton en verf en is ook te zien in Laag Soeren. Het is geplaatst in trottoirs in de gemeente Rheden op initiatief van de voormalige Rhedense Kunstcommissie, in samenwerking met betonfabriek De Meteoor in Rheden. Spel van licht en schaduw. Het kunstwerk is verdwenen bij de reconstructie van de weg. 

*Het derde object bevindt zich in het park Daalhuizen. Het heet 'Blau Himmelhoch – Goud in de vloer' en is in 1990 gemaakt door Niek de Jong in opdracht van de gemeente Rheden, ter verfraaiing van het park. Het is van messing, staal en beton.

Historie van het terrein van het Arnicahuis

Uit het kadastrale archief blijkt dat in 1835 (dienstjaar) Matthijs Fredrik Binquebank eigenaar wordt van de percelen D736 en 737, tezamen 76 are, en er een huis en schuur laat bouwen.
Het is de vroegste bebouwing aan de zuidkant van de Arnhemsestraatweg op een omvangrijk terrein, wat in de huidige situatie de percelen Arnhemsestraatweg 1 t/m 11 en Middellaan 2 t/m 8, met achterbouw omvat.

De Siza Dorp Groep biedt in het "Arnicahuis" aan de Arnhemsestraatweg nummer 5 en 7 huisvesting, verzorging en begeleiding aan jongeren met een lichamelijke of meervoudige handicap. De originele bebouwing is inmiddels gesloopt en vervangen door nieuwbouw.

De bebouwing staat beschreven bij “Arnhemsestraatweg zuid”.