Historie van Daalhuizen

In de Poortstraat in Velp bevindt zich een stalhouderij. Deze stalhouderij werd eerst gerund door Wijlhuizen later door G. van Middelkoop. En vervolgens door de familie Kraay – van Middelkoop. De advertentie komt uit de Rhedensche Courant van mei 1940.

Ontstaan
In het boek van Kerkkamp staat dat Wijlhuizen in de 19e eeuw zou zijn begonnen aan de Arnhemsestraatweg. Al in 1873 koopt Wouter Wijlhuizen, stalhouder te Velp, bouwland, schuur, huis, erf en weg aan de Arnhemsestraatweg op de hoek met de Larensteinselaan (nu Ommerhofselaan) van Ada C. Torck.
Het gebied van de huidige stalhouderij, aan de Arnhemsestraatweg hoek Wilhelminastraat is dan in bezit van G.J. van Gendt. Na kadastraal onderzoek is gebleken dat Wouter Wijlhuizen in gedeelten dit gebied in eigendom heeft verkregen.

Het ontstaan van de huidige stalhouderij is als volgt gegaan: Perceel nummer 5 (zie nr. 5 op het kaartje) is eerst in handen van G.J. van Gendt. In 1879 is 6,2 are bouwland en 7,8 are huis, schuur en erf verkocht aan Wouter Wijlhuizen. Perceel nummer 7 (nr. 7) is eerst in handen van Jacobus Martinus Breekveld, smid en wordt 1891 eigendom van Wouter Wijlhuizen. Dit betreft een huis met erf en een smederij. De voormalige smederij wordt dan in gebruik genomen als koetshuis. Perceel nummer 8 (zie nr. 8) is van G.J. van Gendt via J.M. Breekveld en H. Hekkers in 1894 overgegaan naar Wouter Wijlhuizen. Het betreft een huis, tuin en een uitweg. Perceel nummer 4/6 is via van Gendt, Berend Hendrik Meerdink (behanger), Gerrit Jan Meerdink (ook behanger) en Antonie Grolle in 1909 in bezit gekomen van zoon Albert Wijlhuizen. Een jaar later verkrijgt Albert ook de voorgaande genoemde percelen van zijn vader. In 1910 komt het hele complex van 25,78 are dus in eigendom van zoon Albert Wijlhuizen, stalhouder te Velp. In dat zelfde jaar laat Albert Wijlhuizen de koetsstal erbij bouwen (zie K). In de aanvraag wordt gesproken over een bergplaats voor rijtuigen. Zie onderstaande documenten.

Albert woont zelf in de Wilhelminastraat op nummer 9 en is getrouwd met Teuntje van Soest. Zij krijgen twee zoons Wouter en Barend. Albert Wijlhuizen had in de omgeving meerdere percelen en huizen in eigendom.

Familie Van Middelkoop en Kraay
Rond 1930 komt Gerrit van Middelkoop bij Wijlhuizen werken, boer van beroep en groot paardenliefhebber, net als zijn vader. Opa van Middelkoop was in 1928 medeoprichter van de landelijke rijvereniging Velp en Omstreken, later ook van de Vrienden van het Aangespannen Paard. Van beide was hij erelid.
In 1933 huwt Gerrit van Middelkoop met Hendrika Garsen. Ze wonen op nummer 8 van de Poortstraat waar dochter Ina van Middelkoop in 1935 geboren wordt. Een jaar later neemt van Middelkoop het bedrijf over. 'Twee zonen van Wijlhuizen gingen in het autobedrijf en daarom nam ik de stalhouderij over, zo motiveert hij zijn keuze. Van Middelkoop is dan beheerder van paarden, koeien, koetsen, weiland en aardappelakkers, met land in Arnhem, Velp, Rozendaal en aan de IJssel.
In 1942 verhuizen ze naar nummer 5 en hier worden twee broers van Ina geboren. In de begin tijd doen ze veel paardenwerk, begrafenissen en trouwrijden. Er waren toen 8 paarden en een paar koeien. In de oorlog hebben ze zich aardig gered. Door de omstandigheden leggen ze zich meer toe op melkvee. Mensen konden hier melk, aardappelen en eieren kopen. Ze hadden ook ganzen en schapen.
De rijtuigenschuur gebruikten de Duitsers in de tweede wereldoorlog als gaarkeuken. Het eten werd naar diverse panden in de buurt gebracht, waar Duitsers bivakkeerden. In de laatste maanden van de oorlog hebben ze van de 8 paarden, er nog maar twee over. De rest is gevorderd of meegenomen door de Duitsers.

 

Deze ansichtkaart is uit de periode dat de heer Middelkoop het bedrijf runde. Rechts vooraan de heer Middelkoop zelf, naast hem .....  De kaart is beschikbaar gesteld door mevrouw Groeneveld.

Dochter Ina woont al haar hele leven in de Poortstraat. Ze is, net als haar vader, gek op paarden en rijdt al vanaf haar vijfde pony. Ze is vooral een groot liefhebber van de ponysport, mede oprichtster en instructrice van de Posbankruiters, de bekende succesvolle ponyclub. In 1963 is de club opgericht. Toen ze aan de wedstrijdsport begonnen, kwam er een gediplomeerd instructrice.
Tijdens concoursen leert ze Gerrit Kraay kennen. De uit Apeldoorn afkomstige Kraay was geen onbekende in het paardenwereldje vanwege zijn successen tijdens internationale concoursen. Met name in de samengestelde wedstrijden (zowel dressuur, crossen als springen) verwierf hij faam. Hij was Nederlands kampioen in de jaren '50.
Als in 1961 Ina (Josina Martha Harmina) met Gert Kraay (Gerrit Anthonie) trouwt komt daarmee de aandacht voor de paarden weer helemaal terug. Gert zorgde voor de paarden en de rijtuigen. Hij spande de paarden in als er gereden moest worden, soms wel met tien paarden tegelijk. Vele Velpenaren, maar ook Arnhemmers herinneren zich ongetwijfeld, dat hij met tien paarden voor de koets via de Velperweg en de Arnhemse John Frostbrug zijn opwachting maakte op een koetsendag in de Rijnhal.
In 1972 gaan ze weer op nummer 8 wonen.
Ina is gestopt toen ze 50 was omdat haar dochter Jeannine ook stopte en ze er toch niet eeuwig mee door kon gaan (1985). Beide dochters, Rita en Jeannine waren ook erg succesvol in de paardensport. Rita was kampioene van de Kon. Federatie en daarna ook nog van de driekamp van de drie bonden. Jeannine was kampioene van de Federatie.
Dochter Rita woont met haar gezin nog altijd aan de Poortstraat.
Meneer en mevrouw Kraay huurden eerst, en pas in 1988, na het overlijden van Wouter Wijlhuizen, hebben Gert en Ina Kraay de huizen en schuren in de Poortstraat gekocht van de erven Wijlhuizen. Ook de stalhouderij hoorde bij de koop, inclusief de, in tientallen jaren door zowel Wijlhuizen, Middelkoop als Kraay opgebouwde antiquarische verzameling koetsen. Enkele worden bij bijzondere gelegenheden rijklaar gemaakt, andere zijn verzamelobjecten: trouwkoets, 3 huifkarren, 4 landauers, vigilantes, arrensleeën en een mailcoach (western koets) en ook de lijkkoets van Daan Modderman. Vriend Daan Modderman uit De Steeg heeft voor zijn overlijden in 1991 nog jaren dienst gedaan bij de stalhouderij van Kraay. Gert heeft Daan met zijn eigen lijkwagen naar zijn laatste rustplaats gereden.
Na een periode, waarin hij het wat rustiger aan deed, is Gerrit Kraay in 2011 overleden. Hij werd in zijn rouwkoets naar zijn laatste rustplaats gebracht.
De stalhouderij was een echt familiebedrijf. Af en toe waren ze allemaal in touw, allemaal achter elkaar, vier generaties. Het is niet bekend wat er mee gaat gebeuren.

Medewerkers

De stalhouderij kon natuurlijk niet in stand worden gehouden zonder hulp. Er waren veel verschillende mensen als koetsier in dienst. Bijvoorbeeld de heren Mol en Verdonk en niet te vergeten Chris Lubbers. Meneer Mol was de eerste en was al bij Wijlhuizen in dienst. Meneer Verdonk woonde in de van Pallandtstraat en gaf ook paardrijles op landgoed Daalhuizen. Meneer en mevrouw Kraay hebben op dit landgoed een weiland gehad waar paarden konden grazen.

Ook een oom van Jan Siebelink werkte als paardenknecht en koetsier bij stalhouderij Van Middelkoop. Deze leerde voor de oorlog Marie Hansman kennen, die op nummer 50 van de Bergweg een kruidenierszaakje dreef. Willem trouwde bij haar in. Hij bracht de boodschappen rond. Toen oom en tante de zeventig naderden, deden ze afstand van de zaak . Hij ging echter niet van een welverdiende rust genieten, maar vatte zijn oude stiel weer op en werd full-time koetsier bij van Middelkoop om 'trouw en begrafenis' te rijden. Tot vlak voor zijn dood is hij met dit werk doorgegaan.
(Dit staat in het boek Dorpsstraat Ons Dorp van Jan Siebelink en John Jansen van Galen).

In en rond 1940-1945 werkte Gerrit van der Dussen (schuilnaam Jansen) woonachtig in Huize 'De Merel' in Rozendaal bij weduwe Van Middelkoop. Hij bracht met de rouwkoets meerdere Joodse mensen naar een veiliger heenkomen.
(Dit staat in het boek Rozendaals Rampentijd van J.A. Slempkes)

Henk Verschuur (1933) vertelt: "Bij Stalhouderij Middelkoop in de Poortstraat hadden ze toen ik jong was zestien paarden. Als ze voorbijkwamen hoorde ik aan het lopen welk paard het was. Ik zat ook regelmatig op de bok bij trouwerijen. Dan zetten ze de lastigste paarden voor mijn koets. 'Henk redt dat wel', zeiden ze, en zo was het ook. Aan het eind van de dag kreeg je dan één gulden en meestal een sigaar en een borrel. De jenever gooide ik gelijk stiekem weg. Vies spul, ik heb me er nooit aan gewaagd. Om me heen heb ik gezien wat het kapot kan maken."
https://geerfdenvanvelp.nl/wp-content/uploads/2021/03/De-Geerfden-van-Velp-klein.pdf blz. 85

Foto met paard

De foto met het paard is beschikbaar gesteld door de heer en mevrouw Kraay. Op het paard Bonny zit de heer Kraay, maar het paard was van mevrouw Kraay. Behalve nationaal reed de heer Kraay ook internationaal, zowel dressuur, cross als springen. In de jaren '50 is hij Nederlands kampioen geweest.
Op de foto is te zien dat naast de huidige woning (nr. 5) vroeger nog twee woningen stonden. Een klein wit huisje (nr. 3) waar de heer Gierman woonde, hij was metselaar op kasteel Rosendael. En op nummer 1 woonde glazenwasser Sikkink, in een helft van een dubbel huis met een puntdak. De andere helft van dit huis lag aan de Wilhelminastraat en hier woonde de familie Vink. De huizen werden in 1969/1970 door bierbrouwerij Grolsch gesloopt, ze moesten plaatsmaken voor een parkeerplaats voor 'De Gildebroeders'. Op de luchtfoto (onderaan de pagina) kun je zien dat de huizen weg zijn.

 
Ponytax

De foto van de ponytax is gemaakt in 1964 in de Waterstraat en op de bok zit Albert Puiman. De ponytax diende ter vermaak van kinderen en was een bekende verschijning in het straatbeeld van Velp. Op de ponytax staat: 'stalhouderij, Middelkoop-Kraay, Poortstraat 5 VELP'. Het meisje links vooraan op de foto ben ik, samen met mijn zusje en buurtkinderen mochten we een ritje maken ter gelegenheid van mijn verjaardag. Ik weet nog dat ik me enorm trots voelde dat ik mee mocht en dat we veel bekijks hadden.

Drie krantenartikelen uit 1985
Oktober 1985: Gerrit van Middelkoop boer en stalhouder midden in verstedelijkt Velp
'Kom maar eens kijken op ons bedrijf', zo nodigt Gerrit van Middelkoop de lezer van het artikel uit. Voordat hij met de journalist spreekt in de keuken van zijn woning moet hij nog even iets doen. Als hij terugkomt zegt hij: 'Zo, woar waren we blèven?' Dan vertelt hij over zijn leven op de stalhouderij en zijn familie.
Over de foto merkt hij op: 'Op de foto sta ik met mijn kop naast het hoofd van het paard'.

November 1985: Velpse stalhouderij verzorgt al jaren St. Nicolaasintocht
In november zijn het altijd drukke tijden voor Van Middelkoop. Tot ver in de omtrek staan ze klaar om de Goedheiligman rond te rijden. In Velp, Dieren maar ook in Nijmegen en Doesburg. Ook de Kerstman maakt gebruik van de diensten van het bedrijf, maar dan wordt de arrenslee van stal gehaald. Ook deze is te huur, zo blijkt uit een advertentie.

December 1985: Stalhouder Van Middelkoop: 'Koetsen vergen veel onderhoud, maar dat doen we met plezier'  DILIGENCE: fraaie aanwinst voor bijzondere gelegenheden
In dit artikel vertelt Van Middelkoop over het gebruik van een nieuwe koets, een postkoets. Of zoals hij het zelf verwoordt: 'Zeg, maar diligence.' Het eigendom is voorbehouden aan de Wageningse studentenvereniging Ceres. De vereniging had onvoldoende financiele middelen en daarom is de koets gerestaureerd in de Koninklijke stallen van het Loo in Apeldoorn.
Het is de bedoeling dat er meegedaan wordt aan een postkoetsenrace. Van Middelkoop zelf beklimt de bok niet meer, dat laat hij aan zijn schoonzoon, die zonder veel moeite zelfs een rijtuig met 10 paarden onder controle houdt.

Nog een paar krantenartikelen
Juni 1992: Kraay ment net zo makkelijk 10 paarden
Gerrit Kraay doet met de postkoets mee aan de twaalfde Montferlandrit. Hiervoor worden 6 paarden bespannen. Kraay moet dan 16 meter paard-met-koets in bedwang zien te houden, maar dat is hem wel toevertrouwd. De paarden zullen een Engelse bespanning dragen met oogkleppen. Dat is voor de show. Het doet hem denken aan de oorlog. Toen mochten oogkleppen niet van de NSB. Dat was namelijk Engels. Duitse bespanning kent geen oogkleppen.

Februari 1993: Paarden uit Velpse stal gered
Met behulp van carnavalsvierders zijn 12 paarden gered uit de stal aan de Poortstraat. Het hooi op de zolder boven de stal had vlam gevat en dreigde naar de rest van de stal over te slaan.

Maart 1993:'De stalhouderij geef ik niet op' Gerrit Kraay wil geen einde maken aan honderdjarige geschiedenis
Onlangs circuleerde het gerucht dat Kraay ermee zou stoppen. Hij ontkent dit met kracht: 'Nee hoor. Ik ben wel 63 maar ik stop er niet mee. Ik doe het wel iets rustiger aan maar dat wil nog niet zeggen dat we hier stoppen of weggaan.' 'Als het aan de gemeente ligt, gooien ze alles hier plat en bouwen ze er veertien dure villa's. Ik heb net weer een gesprek gehad met wethouder Van Hout. Er was hier pas een bijeenkomst over het project Daalhuizen waar de gemeente kantoren en woningen wil bouwen maar er werd meer over het terrein hier aan het einde van de Poortstraat gesproken dan over Daalhuizen.' Het is niet de eerste keer dat er druk op een deel van het terrein van Kraay wordt uitgeoefend. Maar tot nu toe heeft Kraay zijn bezittingen bij elkaar kunnen houden. Bezittingen die een ruim honderdjarige geschiedenis kennen.

Maart 1997: in de rubriek Werk in uitvoering artikel over Pleun van den Zouwen
Pleun van den Zouwen werkt bij stalhouderij van Middelkoop Kraay en komt zojuist met de lijkkoets van een crematie uit Dieren. Hij zit als koetsier in vol ornaat op de bok. De paarden, het zijn KWPN (Koninklijke Warmbloed Paarden Nederland) zijn net ontdaan van hun kleden en mutsen omdat ze het anders te warm krijgen. Pleun van den Zouwen heeft vorig jaar zijn koetsiersbewijs voor de eenspan gehaald en gaat volgend jaar zijn tweespan bewijs halen. De koetsierbewijzen worden verplicht als je de weg op wilt.

September 2003: Paard en koets taxi van vroeger
Voor het eerst tijdens Open Monumenten dagen is de stalhouderij te bezichtigen. Trots laat hij de journalist de koetsen zien. Bij elke koets heeft hij een verhaal. Over Jan Plezier, waar ze vroeger de mensen mee naar de kermis brachten. En over de rouwkoets, geërfd van de familie Modderman uit de Steeg.

De Landelijke Rijvereniging Velp en Omstreken
Begin 1900 werden talloze muziek-, toneel- en zangverenigingen opgericht. In het leger ervaarden met name boerenzonen het plezier in paardrijden. Zo ontstond de behoefte om met paarden waar de kost mee verdiend werd iets meer te doen dan het boerenwerk. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog werd door de boeren voor het gezamenlijk beleven, de Landelijke Rijvereniging opgericht.
Omdat het wedstrijdelement, meer uniformiteit en regels wenselijk was werd in 1928 een Federatie van Landelijke Rijverenigingen opgericht.

In Ambt & Heerlijkheid, het blad van de Oudheidkundige Kring, staat een vierdelig verslag van Frans Wellink over de Landelijke Rijvereniging (nummers 180, 181, 182 en 183 van 2015). Omdat de familie v. Middelkoop-Kraay een lange staat van verdienste heeft bij de Landelijke Rijvereniging volgt een beknopt overzicht van hun activiteiten.

Ook in Velp werd de Landelijke Rijvereniging opgericht. De Wel. Edele Heer J. Korthals van Schoten deed een oproep aan alle lieden waarvan bekend was dat zij paardreden om op 5 okt. 1928 in zaal Wijnobel samen te komen. De belangstelling bleek te gering, maar op 23 november vond er door 15 belangstellenden een oprichtingsvergadering plaats in het Oranjehotel. G. van Middelkoop nam zitting in het bestuur als ...
Op 2 juli 1929 werd de naam vastgesteld op Landelijke Rijvereniging Velp en Omstreken, L.R.V.E.O. De Rijvereniging presenteerde zich op Koninginnedag. De heer G. van Middelkoop viel meteen in de prijzen en verwierf als beste ruiter een voortuig. Ook bij een volgende wedstrijd, een weilanden cross-country, won hij een prijs.
Het verslag meldt ook dat in de notulen van de Vereniging staat dat in 1931 Gerrit van Middelkoop een stalhouderij begon.
Op een foto uit 1930-1933 van de voltallige Landelijke Rijvereniging met o.a. Gerrit van Middelkoop, beschikbaar gesteld door Ina Kraay, blijkt dat 'En Omstreken' ruim moet worden gezien. De plaatsen Brummen en Gorssel worden genoemd. Wat niet wegneemt dat Velp de spil was van de Rijvereniging.
In 1935 werd door Gerrit Middelkoop voorgesteld om de secretaresse, baronesse van Pallandt-Quinters, te benoemen tot voorzitter.
Naarmate de oorlog duurde werden door het Rijk steeds meer paarden gevorderd. Dit was voor de Rijvereniging een zware tijd. Maar in 1947 begon de Rijvereniging weer tot bloei te komen.
Dochter Ina van Middelkoop werd eind 1957 secretaresse, maar zij maakte toen nog geen deel uit van het bestuur.
In de tekst behorende bij een foto uit 1970 gemaakt tijdens de parade na de Streekwedstrijden te Heuven wordt Gerrit van Middelkoop omschreven als één van de drie steunpilaren van de L.R.V.O..
Ina Kraay-van Middelkoop verliet in 1972 het bestuur omdat ze erg druk was met 'haar' ponyclub.
In 1978 bestond de L.R. 50 jaar, dit werd gevierd met een Streekconcours.
Gert van Middelkoop vierde met de escorte zijn 45 jarig huwelijk in de Wildwal, uiteraard samen met 'Moeke'.
De L.R.V.O. is in 2003 opgeheven.

Rondleiding (anno 2010)
De Poortstraat is een indrukwekkend oud terrein. Er liggen nog oude klinkers en de huisjes stralen een oude gezellige sfeer uit. Tijdens een rondleiding door mevrouw en meneer Kraay waande ik me terug in de tijd. In het eerste huis links (nr. 5) wonen de heer en mevrouw Kraay. In dit huis bevindt zich ook de tuigenkamer. Opzij van het huis, in een schuurtje beslaat meneer nog zelf de paarden. Naast het huis staat een schuur die rond de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt voor de koeien. Daarnaast staat een gebouwtje, wat als woonhuis gebouwd is en waar vroeger meneer H. J. Rougoor een sigarenmakerij had. (nr.7). Hij zat dan voor het huis met bladeren sigaren te rollen. Hij kon heel leuk vertellen, mevrouw Kraay heeft hier leuke herinneringen aan. Achter de sigarenmakerij zat vroeger de ruimte van een smid. Nu worden beide ruimtes gebruikt als stal voor de paarden. Tegenover deze panden bevindt zich de loods voor de koetsen. (zie K) Er staan huifkarren en 15 prachtige koetsen, keurig onderhouden. Sommigen zijn meer dan 100 jaar oud. Er is zelfs nog een koets met de originele bekleding gevuld met paardenhaar. Drie witte trouwkoetsen staan er te pronken. Er staat ook een gesloten koets, die open kan als het mooi weer is, een Landauer, de Rolls Roys onder de koetsen. De meeste koetsen zijn uitgerust met een lantaarn. Tegenwoordig kun je bij Kraay nog steeds koetsen huren. Ze verzorgen ook rondritten met een huifkar. De paarden kunnen op stal staan, maar als het weer het toelaat lopen ze in de wei. Rechts van de koetsen staat een woonhuis. Hiernaast staat nog een woonhuis (nr. 4) waar vroeger de familie Mol, samen met de familie Rougoor woonden, het was toen nog een dubbel woonhuis. Momenteel woont er een dochter van de heer en mevrouw Kraay. Op het terrein staat ook een prachtig prieeltje, deze is vanaf de Wilhelminastraat zichtbaar.

Omgeving Poortstraat
De luchtfoto is gemaakt zo rond 1975 en behoort tot de collectie van de familie Kraay. Vooraan op de hoek van de Arnhemsestraatweg en de Wilhelminastraat gaat het benzinestation grotendeels schuil achter een boom. Links hiervan, vlak aan de straat, het voormalige winkelpand (nr.4) van klokkenmaker Verstraate. In tegenstelling tot het benzinestation en 'De Gildebroeders' is dit pand er nog steeds. Achter het benzinestation van de Shell bevindt zich zalencentrum, restaurant de 'De Vereeniging', later 'De Gildebroeders' genoemd. Hier weer achter zie je het complex van de stalhouderij aan de Poortstraat. In het midden bovenin is de R.K. begraafplaats nog net zichtbaar.