Vele Velpenaren kennen het nog, Café- Restaurant-Zalencentrum ‘De Vereeniging’ in de Wilhelminastraat, waar feesten, uitvoeringen en partijen gegeven werden. Je kon er gezellig uitgaan en wat eten en drinken. In oude Velpsche Couranten stonden ook regelmatig aankondigingen van films voor het vermaak van scholieren en dorpsgenoten.
De advertentie komt uit het boek ‘Gemeente Rheden toen … en nu’. Dit is uitgegeven ter gelegenheid van het 400 jarig bestaan van de gemeente Rheden. Het is een heruitgave van 1923 met een aanvulling van het Rheden anno 1972.
Geschiedenis
Op de hoek van de Arnhemsestraatweg en de Wilhelminastraat leidde mevrouw Tersteeg- Delgijer eind 19e eeuw een uitspanning. Een uitspanning is een plaats waar rijtuigen van nieuwe paarden worden voorzien. De paarden werden uitgespannen. Omdat dit enige tijd in beslag nam, bezaten veel uitspanningen een gelegenheid om iets te nuttigen, zo ook de uitspanning van ‘Juffrouw Tersteeg’. Dit pand was de herberg van Velp. De herberg heette ‘De Kroon’, maar stond beter bekend als ‘Juffrouw Tersteeg’. Iets naar het noorden in de Wilhelminastraat liet ‘Juffrouw Tersteeg’ een nieuw pand bouwen, wat later uitgroeide tot ‘De Vereeniging’. Uit kadastrale gegevens blijkt dat er in 1908 al een kegelbaan was. In 1913 werd een aanvraag (GA2503/2177/nr.184) ingediend voor een verbouwing van Café-Restaurant ‘De Vereeniging’. Zie tekening.Vanaf 1921 was J. (Jan) Wijnnobel eigenaar van Café –Restaurant ‘De Vereeniging’ aan de Wilhelminastraat op nummer 5. (In 1930 woont J. Wijnnobel aan de Enkweg nr. 9) De onderneming werd vanaf 1930 geleid door P.J. (Piet) Wigman. Onder diens leiding is het groot geworden.
De tekst onder de afbeelding: Hotel-Cafe-Restaurant 'De Vereeniging' Wilhelminastraat 5, Velp, telef 32190. Tramhalte vooraan Velp, Restaurant a la carte den geheelen dag, Kegelbaan, Billards, Zaal disponibel voor partijen , vergaderingen en bruiloften, lunch en diners. Mooie tuin. 's Avonds feestelijk verlicht. Zaterdag en Zondags muziek. Gezelschappen, vereenigingen en scholen reductie. P.J. Wigman v.h. J. Wijnnobel. In die tijd waren de prijzen van koffie, thee ongekend laag. Tegenwoordig niet meer voor te stellen:
-Koffie-thee ƒ0,15
-Bieren-bitters ƒ0,20
-Lunch vanaf ƒ0,90
-Diners vanaf ƒ1,00
De ‘Vereeniging’ was niet alleen voor volwassenen. Ook voor kinderen werden er activiteiten georganiseerd. De heer Evert Jan Muis vertelt: ‘In de jaren '35, '36, was er 's woensdagsmiddags een jeugdfilm. Ik kan me niet meer herinneren of dat iedere woensdag was, ik denk het niet. De spannende Tarzanfilms, waar de bezoekers in de zaal hoorbaar in mee leefden. De Shirly Temple film en De Sunny Boy film, zo emotioneel, dat het snikken werd, kan ik me nog goed herinneren. De toegangsprijs was 10 cent en later 15 cent. Die 10 cent was toch een heel bedrag, waar ik me wel thuis voor moest inspannen. (Ik moest op de Protestants Christelijke school maar niet vertellen, dat ik naar een film in ‘De Vereeniging’ was geweest, want dat was verderfelijk. Als zij een film met opvoedende waarden promoten, dan was dit in de Gereformeerde Kerk in de Parkstraat)’ *
De heer Muis herinnert zich ook: ‘In die tijd floreerde 't Nut voor het Algemeen. De wethouder Meyer was voorzitter. Mijn vader secretaris. 't Nut had goeie lezingen en films. Ik had nog wel niet de leeftijd om daar naar toe te gaan (13 jaar), ik ging dan door het restaurant naar binnen. Ik heb toen ook voor het eerst de cabaretgezelschappen van Wim Kan, Corrie Vonk, Wim Sonneveld en ‘de Vier van Tholen en van Lier’ gezien’. (Meneer Muis is in 2010 85 jaar)
*Later zijn ook de films Comedy Capers vertoond.
In 1937 is de onderneming eigendom geworden van N.V. Bierbrouwerij ‘De Klok’. Waarschijnlijk liet deze onderneming in datzelfde jaar het toneel van de De Vereeniging flink verbouwen. Aan beiden kanten van de toneelruimte kwam een gang, elk met een achteruitgang naar buiten. Langs de ruime trappen kon ment vanuit deze gangen het toneel bereiken. Onder het toneel kwamen vier kleedkamers, ingericht met verwarming en wastafels enz.
De afbeelding toont een optreden van de DoWé Jazzband (G. Donderwinkel en Wessels-Bob) in de jaren 1937-1938.
Het veertig jarig jubileum in 1941 van voetbalvereniging V.V.O. werd in 'De Vereeniging' gevierd. In verband met de omstandigheden werd het niet zo groots gevierd. De 'bescheiden' feestavond was op 1 maart reeds om zeven uur, met als hoogtepunten 'vroolijke liedjes en een praatje' van de 'populaire Cabaret Conferencier en Radio-zanger Bartoes' en het optreden van Cor van Veen, 'tien vlugge vingers en een accordeon'. Zo staat vermeld in het boekje: 'V.V.O. gaat nooit verloren', uitgegeven ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan.
Er is een toen een lied gemaakt met het refrein:
''t Stadje Velp staat weer op stelten
't Is weer feest bij V.V.O.
't Is bij Wigman theater
Dat gaat zo bij V.V.O.'
De Nationaal Socialistische Beweging, kortweg NSB, organiseerde in de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog verschillende bijeenkomsten. Ook in de gemeente Rheden was de NSB actief en had de partij een aanhang. De aankondiging komt uit het boek 'Oorlog aan de Veluwezoom' van Wencel Maresch.
In het boek 'Velp en de oorlog 1940 – 1945' van Steven Jansen (uitgegeven door Stichting Velp voor Oranje) blijkt dat in de oorlog in De Vereeniging veel werk is verricht: 'De capaciteit van de bij "de Vereniging" geïmproviseerde Centrale Keuken, waar een schoolhoofd op voortreffelijke wijze de scepter zwaait, is opgevoerd tot 5000 porties. Het eten is bestemd voor evacués , die in scholen en andere gebouwen zonder kookgelegenheid zijn ondergebracht'.
De in Velp geboren Koos van Zomeren schrijft in zijn boek '1946 Verkenning van een geboortejaar': 'VVO, de voetbalclub, vierde haar vijfenveertigjarig bestaan. Dat begon op zaterdag 2 maart in De Vereniging. 's Middags een receptie, 's avonds de jubileumrevue 'Daar zit schot in', gevolgd door een groot bal met het stemmingsorkest Dowé'. En: 'In de Vereeniging, dinsdag 12 maart: De nieuwe muzikale revue 'Alles gaat voorbij' van het gezelschap Scherts en Ernst en Nederlands veelzijdigste ensemble Willy Gardoni met zijn solisten. Cowboysongs. Zigeunerklanken. Een avond in Argentinie . Accordeon Duo. Zuid-Afrikaanse liedjes. Hawaiian-klanken. Margrit Florelle. Entree ƒ2. BAL NA'.
In de oorlog exploiteerde P.J. (Piet) Wigman 'De Vereeniging'. Toen 'De Vereeniging' gevorderd werd kwam hij aan de Wilhelminastraat te wonen. In de jaren '42, '43 en '44 adverteerde hij hij in 'De zwarte soldaat, blad voor de WA. De WA, een Weerafdeling, was een afdeling van ordebewaarders van de NSB.
Piet was getrouwd met Annie,die uit Elten kwam. Later zijn ze naar Doesburg gegaan en hebben daar jarenlang 'De Waag' gehad.
Na de oorlog was P.P. Verhoef de exploitant. In het adresboek van de gemeenten Rheden en Rozendaal (1950) staat P.P. Verhoef vermeld als caféhouder aan de Wilhelminastraat op nummer 3. De nummers 3 en 5 worden beiden gebruikt.
De advertentie staat in het boekje: 'Concours van de Velpsche Harmonie in 1946'.
Familie Kluit
Vanaf 1953 pachtten de ouders van Appie Kluit ‘De Vereeniging’. De familie woonde boven het restaurant. Omdat de ouders van Appie Kluit in 1956 een ongeluk kregen, waardoor ze een tijd niet konden werken, rolde zoon Appie al op achttienjarige leeftijd het vak in. Hij werd door de rechter meerderjarig verklaard en kon zo de nodige beslissingen nemen en rekeningen ondertekenen.
In die tijd kende Velp een uitgebreid verenigingsleven. Heel erg bekend waren de dansavonden. De dansavonden op zondag werden druk bezocht. Op één van deze avonden is voor verschillende Velpenaren een romance begonnen, waaruit een huwelijk is voortgekomen. De advertentie ‘gezellig dansen’ van Dir. B. KLUIT stond in het boek ‘Zuinigheid met vlijt .. ; beelden en verhalen uit het dagelijks leven rond 1954 in de gemeenten Rheden & Rozendaal’. Dit boek is uitgegeven door de Oudheidkundige Kring.Bijna alle verenigingen en organisaties vierden in ‘De Vereeniging’ hun feesten, ook buurtverenigingen maakten dankbaar gebruik van de exploitatie, zo ook buurtvereniging ‘Berida’. Dit was de buurtvereniging van de bewoners aan de Bergweg, Ringallee, Daalhuizerweg (en de van Pallandtstraat). De heer D.J. Miggelenbrink was bestuurslid van deze vereniging. Zijn zoon vertelde dat hij op één van deze feesten zijn vrouw heeft leren kennen. Het was in die tijd gebruikelijk om twee kringen te maken zowel van de heren als van de dames en deze draaiden dan in tegengestelde richting. Als de muziek ophield moest je dansen met de partner die tegenover je stond. Hij noemde dit ‘step mobiel’.
Appie Kluit vertelde dat er ook vaak modeshows gehouden werden. En dat er dan bussen vol met mensen kwamen. ‘De Vereniging’ was ook een bus wisselplaats. Er kwamen vaak mensen van een vereniging die een dagje uit waren en in de ‘De Vereeniging’ een koffiemaaltijd, lunch of diner gebruikten. Acht- tot negenhonderd mensen per dag waren in het hoogseizoen geen uitzondering. Zie de foto van de grote zaal uit het privéalbum van de heer en mevrouw Kluit.
De ruimte naast de grote zaal werd ‘De Bruidszaal’ genoemd. Menig trouwfeest heeft hier plaatsgevonden.
Verschillende toneelverenigingen speelden in ‘De Vereeniging’: de socialistische toneelvereniging ‘L.M. Hermans’, de katholieke toneelvereniging ‘Kunst en Ontspanning’, de R.K. toneelclub ‘Kunst en Genoegen’ en de christelijke vereniging ‘De Kameleon’. Bij de katholieke vereniging was altijd de kapelaan aanwezig. Hij was moderator en ‘toezichthouder’. De kippenhoudersvereniging ‘Het Nuthoen’ en de vereniging van konijnenliefhebbers ‘Het Raskonijn’ vergaderden altijd tegelijkertijd. Iedere vijf jaar hielden ze een tentoonstelling en een gekakel dat me dat was van die kippen. Baron van Pallandt was keurmeester. Tussen de middag gingen ze dan samen eten en hadden het reuze gezellig.
Appie en Margriet Kluit hebben vele optredens de revue zien passeren. Zelf heeft hij het meest genoten tijdens een afscheidstournee van Heintje Davids. Ook Olga Lowina, Ria Valk, Tom Manders, Paul van Vliet, Andre Hazes, Ben Cramer en vele andere bekenden uit die tijd hebben in ‘De Vereeniging’ een heerlijk avondje uit verzorgd.
De jaarlijkse carnavalsoptocht eindigde hier altijd. Na de optocht was er altijd kindercarnaval.
Toen vader en moeder hersteld waren van het ongeluk, hielpen ze weer volop mee in het bedrijf. Vader was een echte gastheer, moeder kon heel goed koken. Mensen kwamen van verre om van haar kookkunst te genieten.Zoon Appie Kluit was nergens te beroerd voor en deed alles. Zijn vrouw was goed in decoreren, zij hield zich bijvoorbeeld bezig met de aankleding van de tafels. Het was hard werken, jarenlang hebben ze zeven dagen in de week gewerkt, vaak van ’s morgens acht uur tot twee uur ’s nachts, maar dat hebben ze later, volgens eigen zeggen, zeker ‘ingehaald’. Ook Appie Kluit en zijn vrouw woonden boven het restaurant. Naast hun drukke werkzaamheden waren er ook nog kinderen groot te brengen. De kinderen van Appie Kluit en zijn vrouw speelden met de buurkinderen van Kraay, van de stalhouderij in de Poortstraat, ‘de Kraayemeisjes’ genoemd.
Wat de heer Kluit het meest is bijgebleven uit zijn werkzame periode, is de bewonderenswaardige inzet van het ‘oude’ personeel, vooral destijds toen hij nog een ‘broekie’ was.” Hij was immers pas achttien toen hij begon. Met opmerkingen als ‘Mag ik je vader even spreken?’ had hij wel moeite.Voor het restaurant waren veel boodschappen nodig. Voor alle inkopen kozen ze leveranciers uit Velp, alleen voor de drank een groothandel. Ze hadden twee bakkers, twee groenteboeren en twee slagers. Van allemaal twee, dan kon je nooit zonder zitten. Van sommige leveranciers had hij gewoon de sleutel en mocht de heer Kluit pakken wat hij nodig had. In 1967 gingen de heer en mevrouw Kluit Restaurant Taveerne ‘De Watermolen’ exploiteren. Eén van de drie de zonen van Appie Kluit zwaait daar (anno 2024) samen met zijn vrouw nog steeds de scepter. Niet zo verwonderlijk: de ‘Kluits’ is een echte horeca familie, al drie generaties lang. Alle drie de zonen hebben de Hogere Hotelschool doorlopen.
In 1969 werd ‘De Vereeniging’ flink verbouwd. Het glazen dak werd vervangen. Behalve de verbouwing veranderde ook de naam van het restaurant in ‘De Gildebroeders’. Er werd voor een andere naam gekozen omdat ‘De Vereeniging’ nog weleens voor verwarring zorgde. ‘Wat is het voor een vereniging?’, vroegen veel mensen zich af. Ook de naam ‘De Gildebroeders’ werd een begrip.
In 1972 zijn de huisjes op de hoek Wilhelminastraat, Poortstraat gesloopt voor de aanleg van een parkeerplaats ten behoeve van ‘De Gildebroeders’.
Herinnering aan de ‘De Vereeniging’ van Anita
Ik kan me nog herinneren dat we in de hoogste klassen van basisschool Prof. Van de Leeuwschool naar de ‘De Vereeniging’ liepen om een film te kijken. Dit moet begin jaren ‘70 geweest zijn. Er was een film bij over pelikanen, doodeng vond ik die. Ik had het idee dat die vogels zo op met af zouden kunnen komen.
Ook ging ik altijd met mijn moeder en zusje mee naar de jaarlijkse uitvoeringen van muziekvereniging ‘Kunst aan het Volk’, waar mijn vader lid van was. Als we binnenkwamen, gingen we in het midden van de zaal zitten. Daar was het geluid beter zei mijn moeder altijd. Je zat dan een beetje rond te kijken naar de mensen die binnen kwamen. Meestal allemaal familieleden, vrienden en kennissen van de muzikanten. De meeste kende ik wel van gezicht. Op het podium, niet zichtbaar door het wijnrode gordijn, hoorde je dan het klaarzetten van de stoelen, de muziekstandaards en andere benodigdheden. Het geschuif van stoelen en het gefluister van stemmen maakte het spannend: wanneer beginnen ze nou? Tegenover het podium achter in de zaal stond een grote bar. Links van de bar naar achteren was een ruimte waar een biljarttafel stond. Rechts van de bar kwam je binnen en was er ook een smalle trap naar boven, naar het balkon. Het moment van het open gaan van de gordijnen en het opkomen van de dirigent vond ik geweldig, eigenlijk leuker dan de muziek zelf. Die vond ik vaak zwaar, maar dat zei ik maar niet hardop. In de pauze was het even een drukte van belang, sommigen haalde alvast een drankje. Na de pauze kwam het lichtere genre, daar werd ik wel vrolijk van. Na de uitvoering en het applaus gingen de stoelen van de houten dansvloer af. Het moment waarop ik had gewacht. Wij kinderen troffen elkaar dan en gingen dan de trap op naar het balkon om te spelen. Om na het stilzitten lekker heen en weer te hollen totdat de ‘grote’ mensen er wat van zeiden en dan verstoppertje te gaan spelen. De muzikanten hadden dan meestal hun ‘verdiende’ drankje en ook de andere volwassenen keken nauwelijks meer naar ons om. De muzikanten stonden erom bekend dat ze flink konden drinken. Bier met borrel, ook wel een ‘kopstootje’ genoemd, was bij menigeen geliefd.
Laatste jaren
In 1977 is ‘De Gildebroeders’ verkocht aan horecaondernemer, Marinus Visser.
Na het faillisement van Hartgers kopt op 2 oktober 1981 de Velpse Courant: Gildebroeders december weer open.
Het artikel luidt:
Sinds afgelopen woensdag zijn de gebr. Stevens (van de zalen De Vereniging) ook eigenaar van restaurant de Gildebroeders. Onlangs ging de vorige eigenaar Hartgers failliet; de gebr. Stevens kochten het resaurant en zijn nu druk bezig met een ingrijpende verbouwing. De zalen zijn gewoon geopend.
Het restaurant wordt met de helft verkleind; de andere helf wordt een extra vergaderruimte; die bij grote feesten zoals tijdens carnaval bij de zaal kan worden aangetrokken. De bars blijven op hun huidige plaats. "We willen met het restaurant terug naar hoe het vroeger was, voor iedereen gezellig." aldus een der heren Stevens. Men hoopt, als alles meezit, het restaurant in december weer te heropenen.
Martin Stevens heeft veertien jaar bij Kluit gewerkt en ook nog even bij Visser en heeft uiteindelijk de naam ‘De Gildebroeders’ meegenomen naar het gelijknamige café in de Wilhelminastraat, voorheen ‘Metropole’.
In 2002 is het zalencentrum gesloopt. Op deze plaats staat momenteel een flatgebouw. ‘De Vereeniging’ /’De Gildebroeders’ was lange tijd het culturele centrum van vermaak, wat we nu zo ontzettend missen.